Zdarzają się sytuacje kiedy pracodawca ma uzasadnione wątpliwości co do stanu trzeźwości swojego pracownika. Czy w takiej sytuacji ma on możliwość samodzielnego poddania badaniu na zawartość alkoholu takiej osoby? Takie badanie przeprowadzić może uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego np. Policja. W świetle obowiązujących przepisów pracodawca może je wykonać tylko za zgodą pracownika. Zachęcamy do zapoznania się z artykułem, w którym szerzej został omówiony ten temat badania stanu trzeźwości w miejscu pracy: Badanie stanu trzeźwości w miejscu pracy
A co o badaniu pracownika mówią przepisy RODO?
Urząd Ochrony Danych Osobowych wspólnie z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej stoi na stanowisku, że stan nietrzeźwości pracownika, zalicza się do danych dotyczących zdrowia o czym można przeczytać we wskazanych artykułach: Obecny stan prawny nie pozwala pracodawcy zbadać pracownika alkomatem oraz Nowelizacja Kodeksu pracy nie dała pracodawcom uprawnienia do badań alkomatem
Zrozumienie tej kwestii nie jest proste w związku z czym na podstawie przytaczanych przepisów postaramy się wytłumaczyć tę kwestię, a rozpocząć należy od wskazania czym są w ogóle dane osobowe:
art. 4 pkt 1 RODO „dane osobowe – oznaczają informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej („osobie, której dane dotyczą”); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej;”.
Natomiast w art. 4 pkt 15 RODO „dane dotyczące zdrowia – oznaczają dane osobowe o zdrowiu fizycznym lub psychicznym osoby fizycznej – w tym o korzystaniu z usług opieki zdrowotnej – ujawniające informacje o stanie jej zdrowia;”.
Zatem przeprowadzenie badania stanu trzeźwości na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu jest przetwarzaniem danych dotyczących zdrowia. W tym miejscu dla lepszego zrozumienia warto również przytoczyć definicję przetwarzania, które w art. 4 pkt 2 RODO oznacza: „operację lub zestaw operacji wykonywanych na danych osobowych lub zestawach danych osobowych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany, taką jak zbieranie, utrwalanie, organizowanie, porządkowanie, przechowywanie, adaptowanie lub modyfikowanie, pobieranie, przeglądanie, wykorzystywanie, ujawnianie poprzez przesłanie, rozpowszechnianie lub innego rodzaju udostępnianie, dopasowywanie lub łączenie, ograniczanie, usuwanie lub niszczenie;”.
W związku z powyższym gdy wiemy już, że stan nietrzeźwości pracownika jest daną dotyczącą zdrowia, a przeprowadzenie badania stanu trzeźwości przez pracodawcę jest przetwarzaniem tych danych osobowych to art. 9 ust. 1 RODO wskazuje wprost:
„Zabrania się przetwarzania danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz przetwarzania danych genetycznych, danych biometrycznych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej lub danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osoby.”
Ponadto w związku z zasadą zgodności z prawem, rzetelności i przejrzystości określonej w art. 5 ust. 1 lit. a RODO, która wskazuje, że „dane osobowe muszą być przetwarzane zgodnie z prawem, rzetelnie i w sposób przejrzysty dla osoby, której dane dotyczą” pracodawca nie ma podstawy prawnej aby przebadać pracownika na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu ponieważ dokonać tego może tylko i wyłącznie uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego np. Policja na podstawie art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w którym czytamy:
1. Kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości.
2. Uprawnienia kierownika zakładu pracy, o którym mowa w ust. 1, służą również organowi nadrzędnemu nad danym zakładem pracy oraz organowi uprawnionemu do przeprowadzenia kontroli zakładu pracy.
3. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, o którym mowa w ust. 1, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Do badania stanu trzeźwości stosuje się przepisy, wydane na podstawie art. 47 ust. 2.”
Czy zatem w żadnym wypadku pracodawca nie może przebadać pracownika na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu? Niezupełnie, w art. 9 ust. 2 lit. a RODO czytamy „Ust. 1 nie ma zastosowania, jeżeli osoba, której dane dotyczą, wyraziła wyraźną zgodę na przetwarzanie tych danych osobowych w jednym lub kilku konkretnych celach, chyba, że prawo Unii lub prawo państwa członkowskiego przewidują, iż osoba, której dane dotyczą, nie może uchylić zakazu, o którym mowa w ust. 1”.
Czyli jeśli pracodawca zapyta pracownika czy podda się badaniu stanu trzeźwości na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu, a pracownik wyrazi zgodę to warunki zostały spełnione? Również nie, ponieważ na podstawie art. 4 pkt 11 RODO „zgoda osoby, której dane dotyczą oznacza dobrowolne, konkretne, świadome i jednoznaczne okazanie woli, którym osoba, której dane dotyczą, w formie oświadczenia lub wyraźnego działania potwierdzającego, przyzwala na przetwarzanie dotyczących jej danych osobowych;”.
W związku z powyższym, aby warunek zgody został uwzględniony pracownik sam musi wyjść z inicjatywą poddania się badaniu stanu trzeźwości na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu w przeciwnym razie zachodzi wątpliwość czy aby pracodawca swoim zachowaniem nie zmusił pracownika do „wyrażenia zgody”. Warto również przytoczyć art. 22.1b § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy „Zgoda (…) pracownika może stanowić podstawę przetwarzania przez pracodawcę danych osobowych, o których mowa w art. 9 ust. 1 rozporządzenia 2016/679(RODO), wyłącznie w przypadku, gdy przekazanie tych danych osobowych następuje z inicjatywy (…) pracownika.”.
Ponadto należy zwrócić uwagę, że do przetwarzania danych osobowych mogą być dopuszczone tylko osoby upoważnione przez pracodawcę na co wskazuje art. 29 RODO „Podmiot przetwarzający oraz każda osoba działająca z upoważnienia administratora lub podmiotu przetwarzającego i mająca dostęp do danych osobowych przetwarzają je wyłącznie na polecenie administratora, chyba że wymaga tego prawo Unii lub prawo państwa członkowskiego.”. Zatem czy każdy pracownik ochrony lub kierownik podczas poddawania pracowników badania stanu trzeźwości na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu posiada upoważnienie do przetwarzania danych dotyczących zdrowia?
Orzecznictwo Sądu Najwyższego stoi na następującym stanowisku:
„Pracownik, który przetwarza dane osobowe poza zakresem upoważnienia udzielonego przez administratora, dopuszcza się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, nawet gdy zachowuje poufność danych”
Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z dnia 4-042017 r., sygn. akt II PK 37/16
Badanie stanu trzeźwości na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu przysparza wielu problemów i niejasności dlatego w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem alkoholu warto zażądać przeprowadzenia takiego badania przez Policję.
A co z przetwarzaniem danych osobowych przez Policję czy policjant musi posiadać upoważnienie do przetwarzania danych zdrowotnych? Policjanci podejmujący interwencję na miejscu wykonują czynności wyjaśniające lub w zależności od okoliczności czynności sprawdzające, a ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości (tzw. dyrektywa policyjna) w art. 3 wskazuje, że „Przepisów ustawy nie stosuje się do ochrony danych osobowych (…) na podstawie Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Kodeksu postępowania karnego (…)”. Ponadto zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, do ustawowych zadań Policji należą m.in. ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra; ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego; inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń; wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców.
Podsumowując: pracodawca lub upoważniona przez niego osoba będą uprawnieni do przeprowadzenia badania stanu trzeźwości pracownika jedynie w sytuacji gdy sam pracownik wystąpi z inicjatywą poddania się takiemu badaniu. W innym przypadku do przeprowadzenia badania stanu trzeźwości uprawniony jest jedynie organ powołany do ochrony porządku publicznego np. Policja.
Autor: asp. szt. Tomasz Okopa, mł. asp. Grzegorz Waleczek